به طور کلی سیستم های پنوماتیک برای کارایی بیشتر و بهتر از مخزن هایی با فشار بالا استفاده میکنند. این فشار بالا به صورت مستقیم قابل استفاده نمی باشد. از این رو جهت استفاده از دستگاههای کروماتوگرافی، آنالایزر و دیگر تجهیزات پنوماتیکی در سیستم، نیازمند استفاده از یک شیر مخصوص هستیم، که این شیر مخصوص رگلاتور نام دارد. رگلاتور در واقع وسیلهای است که در صورت تغییر ناگهانی جریان گاز ورودی و یا بالا بودن فشار گاز ورودی، میتواند فشار خروجی را در میزان معینی حفظ کند و مانع از آسیب دیدگی تجهیزات و ایجاد مشکل در سیستم پنوماتیک شود. از این رو از رگلاتور پنوماتیک صرفا برای بررسی و کنترل فشار استفاده میشود. البته امروزه رگلاتورهای پنوماتیک به تجهیزات اضافی دیگری نظیر گیجهای فشار، انواع فیلترها، آبگیرها و روغن پاشها مجهز شدهاند که به مجموع این موارد در اصطلاح سیستم مراقبت یا واحد مراقبت گفته میشود.
به طور کلی انواع رگلاتور دارای سه بخش عمده زیر هستند:
انتخاب تجهیزات پنوماتیک باید با وسواس خاصی انجام شود، چرا که هرگونه عدم تطابق در سیستم منجر به کاهش عمر قطعات و تجهیزات و خرابی آنها میشود. در حین انتخاب رگولاتور پنوماتیک سه عامل نقش کلیدی ایفا میکنند.
اگر سیستم پنوماتیک قرار است با انواع گازهای خورنده نظیر نیتریک اکساید، هیدروژن کلراید، گازهای سولفوردار و …کار کند، باید از رگلاتورهای مقاوم در برابر این گازها استفاده کرد که در بخش بعدی به معرفی آنها پرداختهایم. از طرفی دیگر اگر فشار سیستم با حداکثر فشار رگلاتور هماهنگ نباشد، نمیتوان انتظار عملکردی پایدار و مناسب از رگلاتور داشت. از این رو باید رگلاتور پنوماتیکی مناسب با فشار خروجی سیستم انتخاب کنیم چرا که دقت درجه بندی گیج رگلاتور رابطه مستقیمی با خروجی آن دارد. این دقت برای رگلاتور پنوماتیکی با خروجی 100 بار در حدود 5 بار بوده و برای رگلاتور پنوماتیکی با خروجی 4 بار در حدود 1/0 (یک دهم) بار است. پس اگر رگلاتوری متناسب با فشار خروجی سیستم انتخاب نکرده باشیم، میزان خطا میتواند بسیار افزایش یابد.
یکی از مشخصات فنی رگلاتورها ظرفیت آنها است که رابطه مستقیمی با فشار ورودی، فشار خروجی، چگالی گاز و ساختمان سوئیچ دارد. تاثیر نوع گاز، چگالی آن و ساختمان رگلاتور در ضریبی تحت عنوان ضریب ثابت رگلاتور (K) اعمال میشود. اگر فشار ورودی P1 و فشار خروجی P2 باشد، به وسیله نسبت آنها میتوان نوع جریان خروجی از رگلاتور پنوماتیک را مشخص کرد به نحوی که اگر فشار خروجی کمتر از نصف فشار ورودی باشد (P2
1/2) جریان کاملا بحرانی، اگر فشار خروجی مساوی نصف فشار ورودی باشد (P2=P1/2) جریان بحرانی و اگر فشار خروجی بیشتر از نصف فشار ورودی باشد (P2>P1/2) جریان غیر بحرانی خواهد بود.
با توجه به موارد فوق میتوان معادله کلی جریان در رگلاتور پنوماتیک را به صورت Q=K(P2(P1– P2))1/2 نوشت. بر اساس این معادله جداول مختلفی تهیه شده است که به راحتی میتوان با توجه ظرفیت، رگلاتور مناسب را انتخاب کرد.
بر اساس چندین معیار مختلف میتوان رگلاتورهای پنوماتیک را طبقهبندی نمود که در ادامه بر اساس جنس، نحوه عملکرد و ساختمان، آنها را طبقهبندی میکنیم.
رگولاتور پنوماتیک در سه جنس برنجی، برنجی با روکش کروم و فولاد ضد زنگ (استینلس استیل) تولید میشود. همانطور که گفته شد نمیتوان برای گازهای خورنده از هر رگلاتوری استفاده کرد. از این رو شرکتهای فعال در زمینه طراحی و تولید رگلاتور پنوماتیک از جنسهای مختلفی استفاده میکنند. سادهترین نوع رگلاتور پنوماتیک، رگلاتور پنوماتیک برنجی است که برای گازهای غیر خورنده مورد استفاده قرار میگیرد. مدل مقاومتر این دسته، رگلاتور پنوماتیک برنجی با روکش کروم است که تفاوت آن با مدل برنجی، مقاومت بیشتر آن در برابر عوامل محیطی و در نتیجه افزایش عمر آن است و هیچ تاثیری در عملکرد رگلاتور پنوماتیک ندارد.
مقاومترین نوع رگلاتور پنوماتیک، انواع تولید شده با استیل ضد زنگ و روکش سیلکونرت است. این جنس بیشترین مقاومت را داشته و عملکرد پایدار رگلاتور پنوماتیک را در طول زمان تضمین میکند. از این مدل میتوان برای استفاده در سیستمهای پنوماتیکی با انواع گازهای خورنده بهره برد، چرا که کمترین میزان واکنشپذیری با گازهای خورنده نظیر ترکیبات حاوی سولفور و کمترین میزان جذب گازهای واکنشپذیر را دارد.
رگلاتور پنوماتیک از لحاظ عملکرد به دو نوع تک مرحلهای و دو مرحلهای تقسیم بندی میشود. همانطور که از نام آنها پیدا است، رگلاتور تک مرحلهای در طی یک مرحله فشار گاز را کاهش میدهد و رگلاتور دو مرحلهای این کار را در دو مرحله انجام میدهد.
در رگلاتور پنوماتیک تک مرحلهای، گاز ورودی از طریق یک شیر وارد محفظه رگلاتور میشود و از آنجایی که در ابتدا هیچ فشاری بر روی دیافراگم اعمال نمیشود پس شیر پاپت باز میماند و جریان گاز وارد قسمت ثانویه رگلاتور میشود، با افزایش فشار در این ناحیه، دیافراگم بالا رفته و سبب بسته شدن شیر پاپت میشود و بدین ترتیب جریان ورودی به رگلاتور قطع میشود و به وسیله فنری که به دیافراگم متصل شده است و قابلیت اعمال نیرو به دیافراگم را دارد، میتوان فشار این ناحیه که همان فشار خروجی است تنظیم نمود. شکل شماتیکی از اجزا رگلاتور پنوماتیک تک مرحلهای و دو مرحلهای در ادامه نشان داده شده است.
رگلاتور پنوماتیک در دو مدل فنری و پایلوتدار عرضه میگردد.
در نمونه پایلوتدار تغییرات فشار خروجی با نیروی فنر در رگلاتور متر دیگری به نام پایلوت مقایسه میشود و نتیجه، به صورت فشار گاز به دیافراگم رگلاتور اصلی اعمال میشود و به عبارت دیگر تغیررات فشار خروجی تقویت میشود و بعد از آن باعث تغییر وضعیت شیر مانع میگردد.
پایلوت، رگلاتوری فنری است که از فشار ورودی تغذیه میشود و متناسب با میزان فشردگی فنر، خود، فشار خروجی را مهیا میسازد. این فشار به عنوان فشار فرمان روی رگلاتور اصلی اعمال میشود.