اهمیت انتخاب گریس خوراکی

سلامت و ایمنی دو اولویت اصلی تولیدکنندگان مواد غذایی، نوشیدنی‌‌ها و دارو‌ها به شمار می‌آیند. استانداردهای پاکیزگی و حفظ بهداشت در فروشگاه‌های محصولات غذایی به اندازه حفظ بهداشت و پاکیزگی اتاق‌های عمل بیمارستان حائز اهمیت هستند. اما هنگامی که این مبحث را در مورد تجهیزات مورد استفاده در زمینه تولید محصولات غذایی مورد بررسی قرار می‌دهیم، روغن‌ کاری و گریس‌ زنی این ادوات اهمیت بسیاری پیدا می‌کند، چرا که به طور مستقیم گریس خوراکی با سلامت جامعه در ارتباط است.

از طرفی نشت روانکارها و گریس‌ها و از طرفی دیگر تعمیرات ماشین‌آلات صنعتی بخش‌های جدایی نا‌پذیر در صنایع مختلف هستند. روانکارها و گریس‌ها در برابر موادی که در مجاورت آن‌ها هستند، عملکرد یکسانی از خود بروز می‌دهند. بنابراین یکی از چالش‌های اساسی صنایع فرآوری مواد غذایی و داروسازی انتخاب روانکار و گریس مناسب برای انواع ماشین‌آلات صنعتی آن‌ها است. این مطلب به صورت اجمالی به تعریف این روانکارها، الزامات ضروری آن‌ها و استانداردهای قدیم و جدید مورد استفاده در روانکارهای خوراکی می‌پردازد.

گریس صنایع غذایی و گریس‌ خوراکی چیست؟

روانکارهای مورد استفاده در صنایع غذایی باید همانند دیگر روانکارها عملکردهای فنی خود را به خوبی انجام دهند. وظایف روانکارها به طور کلی عبارت هستند از: حفاظت قطعات در برابر فرسایش، اصطکاک، خوردگی و اکسیداسیون. انتقال توان و از بین بردن حرارت و گرما. علاوه بر ایجاد آب‌بندی، روانکار باید در برخی موارد بتواند سازگاری بالایی با واشرهای پلاستیکی و دیگر ادوات آب‌بندی داشته باشد.

علاوه بر این، صنایع تولیدکننده مواد غذایی و داروسازی انتظار دارند که روانکارها در برابر فساد، ورود مواد شیمیایی مختلف و آب-بخار به محصولات تولید شده، از خود مقاومت نشان دهند، با پلاستیک‌ها و الاستومرها واکنشی نداشته باشند و قابلیت انحلال قندهای مختلف در خود را داشته باشند. این روانکارها، روغن‌ها و گریس خوراکی باید مطابق با دستورالعمل‌های بهداشتی و سلامت تهیه شده ‌باشند و غیر واکنش‌پذیر، بی‌مزه، بدون بو و دارای تاییدیه‌های بین‌المللی باشند.

روانکارها می‌توانند در معرض آلودگی‌های شدید محیطی قرار گیرند

صنایع غذایی مرتبط با تولید آرد نظیر کارخانه تولید آرد ذرت، گرد و غبار قابل ‌توجهی ایجاد می‌کنند. اگر چه این گرد و غبارها همانند گرد و غبار سیلیس سفت و سخت نیستند، ولی همچنان مشکلی برای فیلتراسیون به حساب می‌آیند. یکی از نیازهای اساسی در کارخانجات فرآوری گوشت تمیز کردن به کمک بخار آب با شدت و فشار بالا در دفعات متعدد است. بنابراین خطر آلوده شدن روانکارها به آب زیاد است. برخی از کارخانجات و صنایعی که از آب استفاده می‌کنند، مشاهده کرده‌اند که پس از مدتی 15 درصد از حجم روغن و روانکارها را آب تشکیل داده است که  سبب اختلال در کار گریس خوراکی می‌شود.

یکی دیگر از جنبه‌های آلودگی روغن‌های روانکاری، رشد انواع میکرو ارگانیسم‌ها از جمله باکتری‌ها، مخمرها و قارچ‌ها در روانکارها است. با وجود اینکه مسائل فوق می‌توانند در محیط‌های صنعتی خطر آفرین باشند، ولی احتمال آلودگی در صنایع غذایی بیش از این به چشم می‌آید.

دسته‌بندی روانکارهای خوراکی

دپارتمان کشاورزی ایالات ‌متحده آمریکا (USDA) نام‌گذاری‌های اصلی H1 ، H2 و H3 را برای مواد غذایی در نظر گرفته است. تایید و ثبت یک روانکار جدید در هر یک از دسته‌بندی‌های فوق وابسته به مواد تشکیل دهنده آن است.

دسته بندی H1: روانکارهای حاضر در دسته‌بندی H1، روانکارهای خوراکی هستند که در بخش فرآوری صنایع غذایی مختلف و در مکان‌هایی که احتمال تماس اتفاقی مواد غذایی با روانکارها وجود دارد، قابل استفاده هستند.

دسته بندی H2: روانکارهای حاضر در دسته‌بندی H2، روانکارهای خوراکی هستند که در تجهیزات و قطعات وسایل موجود در صنایع غذایی و در مکان‌هایی که امکان ارتباط مستقیم با مواد غذایی وجود ندارد، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دسته بندی H3: روانکارهای حاضر در دسته‌بندی H3، روانکارهای خوراکی هستند که عموما روغن‌های خوراکی را شامل می‌شوند که برای جلوگیری از زنگ‌زدگی در قلاب، چرخ‌های ‌دستی و تجهیزات مشابه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بررسی این موضوع که در چه بخش‌هایی احتمال تماس مستقیم مواد غذایی با روانکارها وجود دارد، کار سختی است. از این رو در اکثر مواقع انتخاب مدل‌های H1 را به مدل‌های H2 ترجیح می‌دهند.

تاییدیه روغن غذایی

در گذشته تایید کیفیت و نوع روانکارها به عهده دپارتمان کشاورزی ایالات ‌متحده آمریکا (USDA) بود. این آژانس به عنوان یک مرجع بین‌المللی معروف در زمینه حفظ سلامت محصولات غذایی با توجه به صنایع فرآوری مواد غذایی مختلف در نظر گرفته می‌شود. تلاش‌های این نهاد در ابتدا در زمینه محصولات گوشتی و طیور بود، اما به سرعت بخش‌های دیگر مانند شیلات و صنایع کوچک مرتبط با فرآوری محصولات غذایی هم در حیطه کاری آن‌ها قرار گرفت.

برای بدست آوردن تاییدیه دپارتمان کشاورزی ایالات ‌متحده آمریکا، تولید کنندگان روانکارها باید ثابت کنند که تمام مواد مورد استفاده در لیست مواد مجاز هستند. در این خصوص، مواد مجاز، موادی هستند که توسط دپارتمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مطابق با دستورالعمل‌های امنیتی فدرال (CFR) لیست شده‌اند. این شیوه شامل تست روانکار نبود و این روش عمدتا مبتنی بر بررسی اجزای تشکیل‌دهنده روغن روانکار است. با این حال، از تاریخ ۳۰ سپتامبر ۱۹۹۸ دپارتمان کشاورزی ایالات ‌متحده آمریکا دیگر فعالیت‌هایی نظیر ثبت روانکارهای خوراکی و بررسی مراکز فرآوری گوشت و مرغ مورد بررسی فدرال را انجام نداده است.

آینده تایید جهانی روانکارهای خوراکی

تاییدیه‌های ثبت شده برای گریس خوراکی قبل از این تاریخ همچنان معتبر خواهند بود و همانند قبل، نمونه‌های H1 و H2 هنوز هم به عنوان روانکارهای تایید شده برای کار در صنایع غذایی و دارویی شناخته‌شده است.

با این حال، تلاش‌های شرکت روانکارسازی کلوبر آلمان منجر به ایجاد یک استاندارد جدید در زمینه مواد غذایی در سال‌های 2000 تا 2008 تحت عنوان DIN V 0010517 شد. پس از آن این استاندارد در سطوح بالاتر استاندارد دین آلمان مورد تایید قرار گرفت و ثبت شد. موسسه استاندارد آلمان (DIN) این استاندارد آلمانی را به عنوان پیش‌نویسی برای سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) در ژنو ارائه کرده‌ است. بنیاد ملی بهداشت (NSF) نیز بر اساس همین استاندارد آلمانی یک استاندارد جهانی با تغییراتی کوچک تنظیم کرد که هم‌اکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

الزامات روانکار صنایع غذایی

با توجه به الزامات مورد استفاده در فرمولاسیون مواد غذایی، استانداردهای مورد استفاده تاکید می‌کنند که محصول نهایی نباید حاوی فلزات سنگین باشد و نباید شامل موادی باشد که در دسته سرطان‌زا، موتاژن و یا تراتوژن طبقه‌بندی ‌شده‌اند. موتاژن‌ها موادی هستند که سبب جهش سلولی در بدن می‌شوند و تراتوژن نیز عاملی است که بروز ناهنجاری‌های مادرزادی را افزایش می‌دهد. انواع مختلفی از روانکارهای خوراکی که در صنعت غذا و دارو مورد استفاده قرار می گیرند، باید در طعم و بو خنثی باشند، علاوه بر این باید بتوانند با توجه به کاربردی که دارند، انواع تنش‌های مکانیکی و حرارتی را تحمل کنند و هیچ واکنش شیمیایی نیز با مواد دیگر ندهند و خواص خود را در طول زمان حفظ کنند.

نکته آخر در انتخاب گریس خوراکی

برای تولید کننده‌ها و تامین کننده‌ها، استانداردهای جدید وجود دارد که در آن‌ها می‌توان روانکارها را طبقه‌بندی نمود و مهر تایید آن‌ها را گرفت. مصرف‌کنندگان نهایی همچنان می‌توانند هر یک از مدل‌های H1، H2 و H3 را انتخاب کنند چرا که در حال حاضر تطابق استانداردهای جدید و قدیم توسط استاندارد NSF بررسی و تضمین می‌شود. نکته آخر این است که مصرف کنندگان مواد غذایی و دارویی می‌توانند از سلامتی و ایمنی این محصولات اطمینان حاصل نمایند، چرا که تولیدکنندگان ملزم به رعایت قوانین سفت و سختی در این زمینه هستند.